پیوند قرنیه (Corneal transplantation یا Corneal grafting) یکی از عمل های جراحی چشم است که در آن قرنیه اهدا شده توسط فردی به چشم فرد دریافت کننده - که قرنیه وی بر اثر بیماری، سانحه و یا هر علت دیگری آسیب دیده - پیوند زده و جایگزین آن می شود. به پیوند قرنیه در اصطلاح پزشکی "کراتوپلاستی" (keratoplasty) گفته می شود. در این پیوند، یک فرد اهدا کننده قرنیه است (که معمولا فردی است که از دنیا رفته است و هیچ یک از مشکلاتی که مانع از اهدا قرنیه می شود را نباید داشته باشد) و فردی که قرنیه اش دچار مشکلی حاد است و نیاز به پیوند دارد، دریافت کننده قرنیه است.
این جراحی باید توسط جراح و متخصص چشم پزشک صورت گیرد و معمولا تحت بی هوشی انجام می شود.
قرنیه چیست؟
قرنیه لایه ای شفاف در جلوی چشم است که نور از آن عبور کرده و به بخش های درون چشم نفوذ می کند. قرنیه جزو حساس ترین ومهمترین بخش های چشم است و آسیب دیدن آن می تواند در مواردی منجر به بروز عفونت در چشم و حتی نابینایی شود. البته خوشبختانه امروزه با پیشرفت های بوجود آمده در چشم پزشکی، بسیاری از بیماری ها و مشکلات قرنیه چشم براحتی درمان می شوند.
از جمله یکی از راه های برطرف کردن مشکل قرنیه، پیوند آن است.
انواع پیوند قرنیه:
در حال حاضر دو نوع پیوند قرنیه صورت می گیرد. گرفت تمام ضخامت و گرفت با ضخامت غیرکامل.
گرفت تمام ضخامت (Full-thickness graft) نوعی عمل پیوند قرنیه است که در آن تمام ضخامت قرنیه فرد اهدا کننده، جهت پیوند در چشم فرد دریافت کننده استفاده می شود. به همین جهت و به دلیل استفاده از گرفت کامل به آن (Penetrating keratopalsty) یا کراتوپلاستی نفوذی یا PK گفته می شود. این نوع پیوند برای افرادی صورت می گیرد که تمام یا بخش عمده قرنیه آنها آسیب دیده و نیاز به پیوند آن دارند.
اما نوع دیگری از عمل پیوند قرنیه امروزه صورت می گیرد که به آن گرفت با ضخامت محدود یا لایه ای (Partial-thickness یا Lamellar graft) گفته می شود و در این روش نیازی به پیوند کل قرنیه نیست و فقط بخش هایی از قرنیه فرد که آسیب دیده، پیوند زده می شود. از این رو به آن کراتوپلاستی لایه ای (Lamellar keratoplasty) یا LK گفته می شود.
در واقع امروزه بسیاری از پیوندهای قرنیه که در جهان صورت می گیرد، از نوع دوم یا پیوند لایه ای قرنیه است که این نوع پیوند نیز خود به چند دسته تقسیم می شود.
انواع پیوند قرنیه لایه ای:
در حال حاضر پیوندهای لایه ای قرنیه به دسته های زیر تقسیم بندی می شوند:
• پیوند لایه‌ای قدامی ALTK: سطحی از لایه قرنیه که آسیب دیده با لایه جدید و اهدا شده جایگزین می شود.
• پیوند لایه‌ای میانی DALK: در صورت وجود مشکلات جدی در لایه های بالایی و سطحی قرنیه این نوع پیوند لایه ای قرنیه، مورد استفاده قرار می گیرد.
• پیوند لایه‌ای عمقی DSAEK: در این نوع پیوند قرنیه، به دلیل وجود مشکل در عمق لایه های قرنیه صورت می گیرد. بخش های بیرونی و میانی قرنیه در این پیوند، تغییر نمی کنند. (ضخامت لایه پیوند زده شده بین نود الی صدو هشتاد میکرون است)
• پیوند لایه‌ای DMEK: مانند روش قبل است ولی ضخامت لایه عمقی پیوند زده شده بسیار کمتر (بین پنج الی ده میکرون) است.
علل پیوند قرنیه:
پیوند قرنیه معمولا جهت بهبود بینایی و وضعیت چشم افرادی است که دچار یکی از مشکلات زیر می باشند:
• برطرف کردن اختلال تاری دید در افرادی که دچار کدورت قرنیه هستند.
• مشکل قوز قرنیه
• تبخال در چشم
• افرادی که بخشی از قرنیه آنها پاره شده
• وجود لک بر روی قرنیه
• بروز برخی از عفونت های شدید
مواردی که پیوند قرنیه صورت نمی گیرد:
در برخی موارد فرد اهدا کننده قرنیه - که درگذشته است - شرایط مناسبی جهت اهدا نداشته و در چنین مواردی نباید از قرنیه او استفاده شود:
• ابتلا به بیماری های ویروسی خطرناک مانند ایدز، هپاتیت و ...
• افرادی که مرگ آنها به دلایل نامعلوم بوده است.
• افراد مبتلا به بیماری ها و ناراحتی هایی مانند: کروتزوفلد- جاکوب، ریتینوبلاستوما و...
• اشخاصی که خود در زمان زنده بودن، قرنیه دریافت کرده اند.
• افراد مبتلا به عفونت های سیستماتیک
• وجود تومورهای بدخیم در بدن فرد اهدا کننده
آینده پیوند قرنیه:
در حال حاضر دانشمندان و پژوهشگران مشغول بررسی و تحقیق بر روی تکنیک ها و روش هایی هستند تا بتوانند شرایطی را فراهم کنند که افرادی که قرنیه آنها دچار اختلال و یا عارضه ای بوده و نیاز به پیوند قرنیه دارند، بدون نیاز به دریافت قرنیه از فردی دیگر، بتوانند این مشکل را برطرف کنند.
به این منظور تحقیقات و مطالعات مفصلی در زمینه امکان ترمیم قرنیه با استفاده از سلولهای بنیادین و یا ساخت قرنیه با استفاده از چاپگرهای سه بعدی صورت گرفته و پیشرفت هایی نیز صورت گرفته است تا جایی که پیش بینی می شود ظرف چند سال آینده با رشد علم، دیگر نیازی به پیوند قرنیه با استفاده قرنیه افراد دیگر نباشد.